Beperkte vrijheid voor de persoonlijke mening van de rechter

Hoeveel ruimte heeft een rechter om persoonlijke meningen of overtuigingen te uiten? Mag een rechter een nevenfunctie bekleden, politiek actief zijn of openlijk blijk geven van religieuze overtuigingen?

Sietske Dijkstra, rechter en buitenpromovendus bij de Open Universiteit, onderwerpt deze vraag aan een onderzoek in haar proefschrift ‘De rechter als evenwichtskunstenaar'. De promotie vindt plaats op vrijdag 9 september 2016 bij de Open Universiteit in Heerlen.

De vrijheid van de rechter wordt vanuit drie perspectieven benaderd: een juridisch perspectief (de regels), het perspectief van de praktijk (wat gebeurt er in de organisatie van de rechtspraak?) en de ethiek (hoe zou het moeten zijn?). Ook wordt beschreven welke regels er op dit terrein bestaan, waaronder het Nederlandse tuchtrecht, de rechtspraak van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens en de richtlijnen van de beroepsgroep. Aandacht is er voor de ontwikkelingen die de rechterlijke organisatie de afgelopen decennia heeft doorgemaakt. En voor de vraag hoe vanuit de praktijk van de rechtspraak tegen communicatie en het rechterschap wordt aangekeken. Na de bestudering van deze verschillende aspecten trekt Dijkstra conclusies over die vrijheid tegen de achtergrond van de theorie en van haar eigen praktijkervaring als rechter.

Dijkstra schetst in de conclusie van het onderzoek de contouren van de rechterlijke uitingsvrijheid. Deze vrijheid wordt deels afgebakend met duidelijke regels, zoals het geheim van de raadkamer, maar voor een belangrijk deel ook met open begrippen, zoals gezag, en vertrouwen. Zij komt tot het advies dat de individuele rechter terughoudendheid in acht moet nemen bij het gebruik van zijn vrijheid. In dat verband wordt bijzondere aandacht besteed aan de rechter in de pers. In de communicatie met de samenleving is volgens haar een belangrijke rol weggelegd voor de bekendere gezichten van de rechtspraak, zoals de Raad voor de rechtspraak en de president van de Hoge Raad. Geïnspireerd door de praktijk in de Verenigde Staten, adviseert ze om te komen tot een verduidelijking van de open begrippen door een nationaal forum te realiseren dat ethische vragen van rechters beantwoordt en dat zijn uitspraken openbaar maakt. Binnen de rechterlijke organisatie is ruimte wenselijk voor debat over het onderwerp van de rechterlijke vrijheid en om in het kader van de permanente educatie van de rechter hier aandacht aan te besteden maar ook aan onderwerpen zoals filosofie en ethiek.

Sietske Dijkstra is rechter bij de rechtbank Noord-Nederland. Eerder was zij onder meer gerechtssecretaris bij diezelfde rechtbank. Het proefschrift verschijnt in een handelseditie en is online verkrijgbaar bij uitgeverij BJU .

Mr. Sietske Dijkstra, verdedigt haar proefschrift ‘De rechter als evenwichtskunstenaar' op vrijdag 9 september 2016 om 13.30 uur bij de Open Universiteit in Heerlen. De promotor is prof. dr. H.C.G. Spoormans (Open Universiteit) en co-promotor is prof. dr. G.A.A.J. van de Heuvel (Universiteit Maastricht).