Eind maart 2015 stonden alle Nederlandse huishoudens samen voor ruim 742 miljard euro in het rood, 2 miljard meer dan een kwartaal eerder, berekende het CBS. Dit terwijl van eind september 2012 tot medio 2014 deze schuldenlast nog was afgenomen.
Oorzaken van de opwaartse schuldenlijn zouden we moeten zoeken in het aantrekken van de woningmarkt waardoor meer hypotheken zijn afgesloten, de vermindering van de schenkingsvrijstelling, en de nog altijd lage rentestand waardoor makkelijk de gang naar de ‘leenbank’ wordt gemaakt.
Tempo aflossing hypotheekschuld neemt af
De totale schuld van huishoudens nam in het eerste kwartaal van 2015 met 2 miljard toe, daarvoor namen de schulden jarenlang af. De recente schuldtoename hangt samen met een minder snelle aflossing van de hypotheekschuld. De woninghypotheekschuld vormt met 651 miljard euro verreweg het grootste deel van de schulden van huishoudens. De hypotheekschuld nam jarenlang toe, maar na het inzakken van de markt voor koopwoningen eind 2008 werd een kentering waarneembaar. Het groeitempo nam af en vanaf het vierde kwartaal van 2012 is er per saldo afgelost op woninghypotheken en namen de schulden van huishoudens af.
Er zijn legio redenen voor de afname van de hypotheekschuld. Vanaf 1 januari 2013 moet op nieuwe hypotheken worden afgelost en is het niet meer mogelijk om spaar- of beleggingshypotheken af te sluiten. Bovendien daalden tot medio 2013 de huizenprijzen en kampen vooral jonge huiseigenaren met een hypotheek die hoger is dan de waarde van hun huis. Extra aflossen op de hypotheeklening werd populair, mede door lage spaarrentes. Vanaf de tweede helft van 2014 is de daling van de hypotheekschuld echter beduidend minder sterk dan in de periode daarvoor.
De minder snelle afname van de hypotheekschuld valt samen met de aantrekkende woningmarkt. Als het aantal verkochte woningen stijgt, stijgt vaak ook de totale hypotheekschuld van huishoudens. Starters financieren een relatief groot deel van hun woning met een hypotheek, terwijl verkopers hun hypotheek vaak al deels hebben afgelost. Op deze manier neemt bij verkoop de totale hypotheekschuld dus toe.
Wat verder in het eerste kwartaal meespeelt is dat de tijdelijke verruiming van de schenkingsvrijstelling op 1 januari 2015 is afgelopen. Van 1 oktober 2013 tot en met 31 december 2014 mochten mensen belastingvrij 100 duizend euro schenken als dit geld werd gebruikt om af te lossen, een nieuwe woning aan te schaffen of de woning te verbouwen. Met ingang van 1 januari 2015 geldt weer de reguliere schenkingsvrijstelling van 52 duizend euro voor de eigen woning.
Minder consumptief krediet, meer overige leningen
Op het consumptief krediet werd per saldo iets afgelost in het eerste kwartaal van 2015, maar de overige leningen stegen; een patroon dat al tien jaar te zien is. De toename van de overige leningen hangt onder meer samen met de stijging van studieschulden.
Schuldquote huishoudens wel omlaag
Ook al namen de schulden iets toe, de schuldquote van huishoudens is vanaf het vierde kwartaal van 2012 vrijwel onafgebroken gedaald. Toch behoort de Nederlandse schuldquote nog steeds tot de hoogste van Europa. De schuldquote, ofwel de schulden van huishoudens als percentage van het bbp, wordt vaak gebruikt bij internationale vergelijkingen. De Europese Commissie kijkt bijvoorbeeld naar de schuldquote bij de beoordeling of er macro-economische onevenwichtigheden in de economieën van landen zijn. In 2013 en de eerste helft van 2014 kon de daling van de schuldquote nog grotendeels aan aflossingen worden toegeschreven. De afnames in het vierde kwartaal van 2014 en het eerste kwartaal van 2015 zijn daarentegen volledig toe te schrijven aan de stijging van het bbp.